Sevgili okurlarım, geçtiğimiz yıllarda Edremit Körfezi’nin saygın kuruluşlarından olan Antandros Derneği’nin düzenlediği Geleneksel Tokat Yazmacılığı El Baskısı Çalıştayı’na katılmıştım.
Bu sayede sevgili Emel Ardahanlı’yı tanıma şansına eriştim. Kendisi Geleneksel Tokat Yazmacılığı El Baskısı ve kalıp ustasıdır. Değerli ustamız, biz katılımcılara geleneksel sanatımızı çok sevdirdi. Tarihi Abdullah Efendi Konağı’nda, unutulmaya yüz tutmuş sanatımız ile tanışmak bambaşka bir duyguydu.
Emel ustamız, en önce Geleneksel Tokat Yazmacılığı hakkında bilgiler verdi. Tokat ilimizi kısaca tanıttı. ’’ On beşli türküsü, bir oyun havası değildir. Bir ağıttır.’’ uyarısında bulundu. Ardından baskı ve boyama aşamalarına geçtik. İlk baskı çalışmamızı Atatürk kalıbı ile yaptık. Cumhuriyetimize, sanata ve sanatçılarımıza her zaman sahip çıkacağımızı belirttik.
Bin bir emek ile hazırlanan kalıpları elime daha önce hiç almamıştım. Yanlış bir hamlede bulunmamak için çabalıyordum. Ortaya herkesin beğenisini kazanan, uzun yıllar kullanabileceğim ürünler çıkarmak istiyordum.
Kırmızı renkli bir yazmayı seçtim. Onu Tokat’a özgü asma yaprağı deseni ile süsledim. Sıra boyamaya gelmişti. Fırçayı elime aldığımda sanki bu kadim sanat ile eskiden beri tanıyormuşuz gibi hissettim. Renklerin dünyası beni cesaretlendirmişti. Elimdeki yazma biter bitmez yeni bir yazmayı boyamak için sabırsızlanıyordum. Altınoluk Köyü’nün geçmişine tanık, o güzelim çam ağaçları altında zamanın nasıl geçtiğinin hiç farkında değildim.
Hiçbirimiz istemesek de çalıştayın sonuna gelmiştik. Bin pınarlı İda’nın eteğine kurumaya bıraktığımız yazmalarımızı, hüznün sevinçle karıştığı bir burukluk içinde topladık. Kişiliği ile bizlerin sevgisini ve takdirini kazanan Emel ustamızın işi hepimizden daha çoktu. Bütün malzemelerini yılların kazandırdığı el çabukluğu ile çok kısa sürede toplayıvermişti. Yepyeni serüvenlere yelken açmaya hazırdı. Vedalaşırken kendisi ile en kısa zamanda yeniden çalışma isteği duymaktaydım.
Ne yazık ki geçen sürede içerisinde Geleneksel Tokat Yazmacılığı’na devam edemedim. Emel ustamızın başarılı çalışmalarını bugün de hayranlıkla takip etmekteyim. Kendisi pandemi öncesinde Çeşme, Gökçeada gibi çeşitli yerlerde kurslar verdi. Pek çok sergi açtı. Şuanda İzmir’in Güzelbahçe ilçesinde üretmeye devam ediyor. Hiç şüphem yok ki o ve onun gibi diğer ustalar sayesinde geleneksel sanatımız asla unutulmayacak. Evlerimize birçok ürün ile konuk olmaya devam edecek.
Sevgili okurlarım, belki bu yazım beni yeniden kalıplar, yazmalar ve boyalar ile buluşturur. Ne de güzel olur değil mi? Belki bu kez çalışmalara hiç ara vermem. Belki de ben Kazdağ Çiğdemi, Kuzey Ege’ de bu sanatı yaşatan bir kültür elçisi olurum. Bu dileğimi sizlerle paylaşmak bile beni oldukça heyecanlandırdı. Bir de tarihi desenlerin dünyasına konuk olduğumdaki mutluluğumu düşünün…
Yazımın son kısmında, sizlere Geleneksel Tokat Yazmacılığı hakkında bazı bilgileri aktarmak istiyorum. Evliya Çelebi Tokat yazmaları için: “Beyaz pembe bezi Diyar-ı Lahor’da yapılmaz. Güya altın gibi mücelladır. Kalemkâr basma yüzü, münakkaş perdeleri gayet memduh olur” der ve övgüyle söz eder.
Türkülere ve manilere konu olan yazma, bir Almus türküsünde sarı rengi ile dikkat çekerken, bir maninin sözlerinde desen ve çiçekleri ile dile gelir. Başındaki yazmayı da Sarıya mı boyadın? Neden sarardın soldun da Sevdaya mı uğradın?
Tokat’ta “Karakalem” ve “Elvan” olmak üzere iki tip yazma basılmaktadır. Tokat yazmalarında doğadaki motifler özelliklerinden hiçbir şey kaybetmeden, stilize edilerek tahta kalıplar üzerine aktarılmıştır. En güzel kalıplar sulak yerde yetişmiş ıhlamur ağacından oyulur. Ihlamur yumuşak bir ağaç olması nedeniyle kalıpçılar tarafından en çok kullanılan ağaçtır.
Desenler, ağaç kalıplara kalıp ustasınca bir nakış gibi işlenerek aktarılır. Kalıp oymacılığı sabır ve el becerisi ister. Herkes yazmacı olur ama kalıp ustası olamaz. Tokat’a özgü yazma desenleri şunlardır: Asma yaprağı, Tokat içi dolusu, Tokat beşlisi, Tokat üzümlüsü, Tokat elmalısı, Tokat yarım elmalısı, Tokat kirazlısı, Tokat içi boş (Kayseri kenar), Purket (plaka), Kaşık sapı, Kaynana yumruğu, Kestaneli, Saatli, Trabzon kenar..
